Korte terugblik, aanvullingen en materiaal

Ook dit jaar organiseert A D D I S C O weer de Addisco Docentendag: een gratis bijscholing voor collega’s om door middel van interactieve presentaties en workshops gebruikservaringen uit te wisselen en verder bij te leren over de inzet van gesproken Latijn en Grieks als didactisch middel.De docentendag van 2018 vond plaats in in het Rijksmuseum van Oudheden op vrijdag 6 april (Week van de Klassieken). De dag was weer goed bezocht, maar wat ons betreft zouden veel meer collega’s – ook zij die (nog) niet met Actief Latijn/Grieks werken – inspiratie op kunnen doen op deze dag. En het is ook nog eens gratis!

Dit jaar waren er twee workshops: Sietse Venema, van Addisco en het Gymnasium Bernrode, gaf een workshop over de inzet van Actief Grieks door middel van de didactiek ‘Story Listening’. Martin Baasten van de Universiteit Leiden (en regelmatig gastdocent bij Addisco) gaf een workshop in het Latijn ‘De arte Latine scribendi’.

Casper Porton gaf een korte update over de laatste ontwikkelingen op het gebied van Actief Latijn & Grieks, taalverwerving, ‘comprehensible input’ en besprak verschillende handige ‘subsidia’ (hulpmiddelen) op het web.

Het was weer een geslaagde dag. Hartelijk dank aan alle deelnemers en aan Sietse en Martin voor hun mooie bijdrage! Hieronder volgen links naar handouts naar aanleiding van de workshops van Martin en Sietse en de besproken pagina’s uit het verhaal van Casper.

Informatiebijeenkomst

We begonnen de ochtend met een informerende bijeenkomst over wat Actief Latijn/Grieks nu precies inhoudt voor collega’s die nog weinig of niets hiervan afweten. Naast het achterliggende onderzoek naar tweede taalverwerving hebben we het gehad over verschillende werkvormen.

Meer informatie is terug te lezen op de volgende pagina’s:

• Gesproken Grieks en Latijn als krachtig didactisch middel
  Met veel links naar onderzoeken en ander materiaal
• Eén van de vragen die gesteld werd ging over ‘of we op deze manier niet teveel klassikaal lesgeven’. Hoewel ‘frontaal‘ of ‘klassikaal lesgeven’ door de vele onderwijsvernieuwingen steeds negatatiever gezien wordt en sommige managers liever willen dat we de leerlingen alleen maar zelfstandig, zelfgestuurd en zelfontdekkend laten leren, is er met klassikaal lesgeven niets mis (in Finland doen ze het ook!). Het heeft alles te maken met de manier waarop je het doet. Zie ook dit blogartikel. Bedenk dat onze actieve didactiek de leerling centraal zet, niet de docent, en dat we op deze manier juist beter alle leerlingen bij de les kunnen betrekken.

Workshop ‘De arte Latine scribendi’

Martin Baasten gaf een meesterlijke workshop over de kunst van het schrijven in het Latijn. Dat er een groot verschil zit tussen ‘leren’ en ‘verwerven’ bleek maar weer: kunnen vertalen en het hebben van kennis van de rijtjes en woorden (Lat-NL) is heel iets anders dan zelf iets in het Latijn te zeggen en de grammatica en woordenschat actief toe te passen. Weer een bewijs voor het verschil tussen input en output.

Downloads:

• De arte Latine scribendi
  Volledige PowerPoint-presentatie als pdf
• De arte Latine scribendi
  Handout + uitwerking

Workshop Actief Grieks

Sietse Venema gaf een modelles vol CI (comprehensible input) in het klassiek Grieks:

• hij sprak in korte, duidelijke zinnen;
• zijn tempo was niet te hoog;
• hij verduidelijkte de woorden, woordgroepen en zinnen door middel van gebaren, gezichtsuitsdrukkingen, tekeningen en soms simpelweg door een vertaling te geven. (aanvulling: andere mogelijkheden om je taal begrijpelijk te houden zijn: 
  – realia meenemen naar de les, bijvoorbeeld muntjes
  – gebruik maken van synoniemen en antoniemen
  – als leerlingen gevorderder zijn kun je nieuwe woorden zelfs uitleggen door een omschrijving te geven in de doeltaal;)
• hij checkte regelmatig of alles begrepen was door naar vertalingen van losse woorden te vragen;
  (aanvulling: in plaats van aan individuele leerlingen, kun je dit soort vragen ook aan de gehele klas stellen: degenen die het antwoord weten, geven het antwoord; degenen die het nog niet weten horen het antwoord en zijn weer bij. De stap van het checken wordt helaas vaak overgeslagen, maar is zeer belangrijk om te weten of je begrijpelijke input ook daadwerkelijk ‘begrepen’ is. Dat zijn namelijk twee verschillende dingen. Verder brengt het interactiviteit in de les en houdt het de leerlingen scherp. Leerlingen dwalen hierdoor minder snel af.)

Zo simpel kan het zijn:). Merk verder op dat de inhoud van het verhaal centraal stond, niet de woorden en grammatica. Een andere observatie waarover sommigen zich verbaasden is dat er hier en daar al best ‘gevorderde’ grammatica zat (verleden tijden bijvoorbeeld). Maar ook dat is voor de leerlingen meestal geen probleem. Zij focussen zich op de inhoud, de focus op de vorm komt later.

Verder heeft Sietse een aantal mogelijke vervolgopdrachten laten zien, waaronder het beantwoorden van vragen (antwoorden in het Nederland mag ook! Te vroeg om output in de doeltaal vragen kan zelfs averechts werken;) of het schrijven van een samenvatting van het gehoorde verhaal (ook in het Nederlands, niet in het Grieks).

Links:

• De podcast van Alexander Veronensis (klik op de podcasts die beginnen met βαρβαρισμός)
• Het evangelie van Johannes op de site van het Polis Instituut
• Artikel over de zin en onzin van verschillende didactieken voor talen door prof. dr. Gerard Westhoff
• Zie verder de links die verderop volgen;

Actief Latijn & Grieks

Tijdens de ‘update’ heeft Casper het laatste nieuws besproken op het gebied van (Actief) Latijn & Grieks en taalverwerving. Hieronder volgt een greep uit de besproken bronnen en links:

Extensief lezen

• We hebben het gehad over verschillende leesdeeltjes die geschreven zijn in eenvoudig Latijn om het de leerlingen mogelijk te maken om extensief te lezen. Naast extensief kun je een tekst ook intensief lezen. Het vertalen van een tekst valt onder ‘niet lezen’, maar ‘decoderen’. Hoe het ook alweer zit met deze termen legt mijn goede collega en vriend Justin Slocum Bailey mooi uit op zijn site Indwelling Language.
• Een aantal goede artikelen die pleiten voor meer extensief lezen zijn:
  • “The Inescapable Case for Extensive Reading” door Rob Waring
  • “The Inescapable Case for Extensive Reading” – Musicuentos Black Box Podcast
  • Een zeer uitgebreide bibliografie van werken en andere artikelen over extensief lezen en alles wat daarmee te maken heeft is te vinden op deze website.
• Waarom het belangrijk is om zelf meer extensief te lezen lees je in de volgende artikelen van Justin Slocum Bailey:
  • “Why Your Reading Habit Works”
  • Driving with Dido: How I Came to Read Latin Extensively
  • Don’t Read, Reread
  • How Harrius Potter Helped Me Read More Latin
  • Do What You Feel Like
  • What Is Your Favorite Thing to Do?
• Suggesties om zelf te lezen gerangschikt naar onderwerp
  

“Makkelijk” Latijn

• Verschillende leesdeeltjes zijn voorbij gekomen. Helaas zijn ze niet allemaal even goed en staan er in sommige boekjes ronduit slordige fouten. Heb je twijfels, laat het me weten. Ik heb ze vrijwel allemaal in huis en wil daar nog een uitgebreide bespreking over maken (maar waar haal ik de tijd vandaan…). Bekijk tot die tijd het artikel Beginner Latin Novels, a General Overview van John Piazza.
• De meeste leesdeeltjes zijn niet duur, maar de verzendkosten vanuit Amerika wel. Tip: bestel je boeken via de The CI Bookshop.
• Bij de serie Lingua Latina per se illustrata zijn ook verschillende eenvoudigere leesdeeltjes te verkrijgen, zoals de Colloquia Personarum, Fabulae Syrae en de Epitome Historiae Sacrae.
• Er zijn ook veel aangepaste teksten online te vinden. Ellie Arnold heeft op haar website een mooi overzicht gemaakt om makkelijk teksten over een bepaald onderwerp of op een bepaald niveau te vinden.
• Kijk ook eens op de website van het Tres Columnae Project. Dit project is helaas niet meer beschikbaar.

Latijnse podcasts

• Je krijgt dus veel input van lezen, maar natuurlijk ook van luisteren. De afgelopen tijd verschijnen er steeds meer Latijnse podcasts. Hieronder volgen een aantal van de beste podcasts Latijn:
  • Quomodo Dicitur? door Gus Grissom, Jason Slanga en Justin Slocum Bailey
    Drie vrienden die in het Latijn praten over verschillende onderwerpen (zowel modern als klassiek), vaak ook met verschillende gastsprekers. Het niveau is relatief eenvoudig. Sommige afleveringen zijn ook te gebruiken in de klas.
  • Satura Lanx door Irene Regini, docent aan de Schola Nova in België, over Latijnse werken, onderwijs en bespreekt vaak handige locutiones.
  • In foro Romano door Abi, Anna en Lida
    Drie jonge Latijnsprekers uit Mexico, Spanje en Tjechië spreken samen over verschillende onderwerpen. Van sommige afleveringen zijn transcripties te vinden met verbeteringen.
  • Sermones Raedarii door Alexander Veronensis
    Verschillende monologen van een Latijndocent uit Italië, waarin hij spreekt over didactiek, methodes en verschillende andere onderwerpen terwijl hij in zijn auto rijdt.
  • Legio XIII door Jesse Craft (beter bekend als Magister Craft; zie onder) en Luke Amadeus Ranieri (of Scorpio Martianus; zie ook onder). Bespreken met name makkelijkere teksten.
  • Philologia Perennis door Thomas Keeline en Patrick M. Owens. In hun eigen woorden: Series sermonum in quibus de lingua Latina, de litteris Latinis, de rebus denique Latinis Latine disserimus.
• Verder zijn er natuurlijk de welbekende sites met nieuws in het Latijn (met tekst en audio), zoals het Finse Nuntii Latini en Nuntii Latini (door studenten van Western Washington University)
• Tot slot zijn er op de website van classicus Wilfried Stroh verschillende lessen, lezingen en complete colleges te beluisteren in het Latijn over uiteenlopende onderwerpen als literatuurgeschiedenis, rhetorica, uitspraak en filosofie. Wilfried Stroh behoort tot de beste Latijnsprekers ter wereld.
  

Latijnse filmpjes

• Het meest makkelijk is om naar het YouTube-kanaal van Addisco te gaan en de verschillende links, kanalen en afspeellijsten te bekijken. Hieronder een paar aanraders:
  • Latin Listening Project: korte filmpjes over uiteenlopende onderwerpen als huisdieren, boeken, vrije tijd.
  • Scorpio Martianus door Luke Amadeus Ranieri: veel verschillende video’s uitgesproken in de meest pure vorm van de gereconstrueerde klassieke uitspraak (-m vrijwel niet uitspreken of zelfs nasaliseren, elisie ook in proza) over uiteenlopende onderwerpen: Latijnse uitspraak, reizen, klassieke werken.
  • Divus Magister Craft door Jesse Craft: middels het spel Minecraft bespreekt Magister Craft verschillende onderwerpen in eenvoudig Latijn over met name het dagelijks leven in de oudheid. Zeer geschikt voor in de klas!
  • Beatus Helvetius Salodurensis door Beat Jung: deze Sweed bespreekt klassieke werken, bijzondere wetenswaardigheden en geeft excursies door zijn eigen land in mooi Latijn. Niveau is hoog!
  • Honderden uren kun je ook luisteren naar mijn goede vriend en collega Roberto Carfagni, terwijl hij Josiah Meadows lesgeeft uit Romae Aeterna en verschillende andere Latijnse werken. Roberto is een van de beste Latijnsprekers ter wereld, die dit jaar voor de vijfde keer lesgeeft tijdens de Addisco Zomerschool.
• Bijzondere vermelding verdienen de filmpjes van mijn Spaanse collega’s van Collegium Latinitatis met wie ik tijdens CAELVM, een grote zomerschool Latijn in Madrid, lesgeef: Monumenta Litterarum: een serie gefilmde lessen Latijn over verschillende Latijnse auteurs en teksten, compleet met Latijnse ondertiteling.

Andere links

• De website Latinitium door Daniel Pettersson
  Een zeer uitgebreide website met filmpjes, podcasts en ander materiaal om Latijn mee te leren. Ook Daniel behoort tot de absolute top van Latijnsprekers. Je kunt veel van hem leren.
• Nederlandse versie van de zeer bruikbare fraseologie van Meissner door Thomas Bervoets en Leo Nellissen
• Het handige online woordenboek Neo-Latijn, waarin vrijwel alle Latijnse benamingen voor moderne dingen en begrippen te vinden zijn door David Morgan en Patrick M. Owens. Na het overlijden van David is het woordenboek op verschillende websites ondergebracht geweest. Groot voordeel van deze nieuwe website is dat de woordenboeken ‘silva’ (woorden uit verschillende (niet gecontroleerde) bronnen) en ‘adumbratio’ (het concept voor het uiteindelijke woordenboek met bronnen) nu ook makkelijker doorzoekbaar zijn.
• Handig overzicht van al het laatste nieuws op het gebied van (Actief) Latijn en Grieks.

En Grieks?

• Ook voor Grieks is materiaal te vinden. Kijk eens op onze YouTube-pagina (afspeellijst Gesproken Oudgrieks) en in dit artikel over Actief Grieks (met veel extra links). Op YouTube staan ook veel bruikbare filmpjes van o.a. collega Paul Nitz.

Slotwoord

En dit is nog maar het topje van de ijsberg. Er is nog veel meer bruikbaar materiaal te vinden, maar daarover later meer! Ik kan me goed voorstellen dat het je op dit punt allemaal al een beetje duizelt. Ik heb er letterlijk een dagtaak aan om dit allemaal bij te houden en dan hebben we het hier nog niet eens over het recente onderzoek naar (tweede) taalverwerving. Je Latijn en Grieks op niveau krijgen is erg leuk, maar kost veel tijd. Probeer elke dag iets te lezen, beluisteren of bekijken en je zult zien dat je kennis van deze talen op een compleet andere manier met sprongen vooruit gaat en je daardoor de oude teksten steeds makkelijker kunt lezen.

Alle deelnemers van de Addisco Docentendag hebben gratis een exemplaar gekregen van ‘Een bizarre odyssee‘.

Nogmaals dank aan iedereen! Als er vragen of opmerkingen zijn, hoor ik die graag.

In mei zijn er weer verschillende cursussen Actief Latijn in Hilversum en vergeet de Addisco Zomerschool niet!

Curate ut valeatis,

Casper