Latijn spreken, het kan. Casper Porton geeft onder de naam Addisco Onderwijs les in de klassieke talen. Tijdens zijn lessen spreekt hij Latijn om zijn leerlingen de taal te leren. Volgens hem kan iedereen de oude taal leren lezen en moet het Latijn af van haar elitaire status en ontoegankelijke lesmethodes. Docenten zijn daarbij de sleutel.

Rijtjes grammatica stampen, woordenlijsten doorploegen en teksten analyseren tot op de letter. Latijn: een haast onoplosbare puzzel waar leerlingen regelmatig boven zitten te zweten. De groeiende populariteit van het gymnasium neemt niet weg dat bijna een kwart van de examenleerlingen een onvoldoende haalt op het CE Latijn (Cito 2013). Bovendien verlaat een groot deel van leerlingen, soms wel de helft, voor de zesde klas de arena. Te moeilijk, te saai. Casper Porton, docent klassieke talen, vindt dat dit anders moet en kan.

Latijn spreken: hoe kom je daarbij?

‘Tijdens mijn studie Klassieke Talen kwam de vaardigheid spreken niet aan de orde. Dat was echt een teleurstelling voor mij. Na zes jaar studie Klassieke Talen ben je niet in staat om teksten vloeiend te lezen in het Latijn. Je bent altijd eerst aan het analyseren om het te begrijpen. Door dat gemis tijdens de studie ben ik alles over het leren van een tweede taal gaan verzamelen. Ruim negen jaar geleden begon ik met lesgeven aan scholieren en volwassenen. Vanaf dat moment zoek ik steeds naar methodes om het mijn leerlingen zo makkelijk mogelijk te maken. En ik heb door een lange zoektocht in boeken en via internet mezelf Latijn leren spreken en lezen om een betere docent te worden. Nog steeds ben ik bijna 24/7 met Latijn en didactiek bezig.’

Zo’n acht jaar geleden kwam Porton de methode van Hans. H. Ørberg tegen: Lingua Latina per se Illustrata, volledig in het Latijn. ‘Je leert daarmee woorden en grammatica begrijpen met plaatjes en situaties. Het was een absolute openbaring. Nuanceverschillen tussen woorden die in het woordenboek dezelfde vertaling krijgen, werden me duidelijk. Om nog beter te worden in Latijn ben ik afgelopen zomer naar de Accademia Vivarium Novum in Rome geweest, campus van één van de beste Latijnsprekers ter wereld: Aloisius Miraglia. Je wordt daar heerlijk ondergedompeld in het Latijn. Vijf weken lang.’

“Gesproken Latijn is niet het doel, maar een krachtig didactisch middel.”

Latijn is dood, waarom zou ik het willen spreken?

‘Er zijn veel misverstanden over Latijn spreken tijdens de les. Het is niet de bedoeling dat leerlingen zelf Latijn leren spreken: dat zou voorbijgaan aan de doelen van het eindexamen. Actief Latijn is simpel gezegd een krachtig didactisch middel, waarmee de docent leerlingen op een leukere en vooral toegankelijkere manier de taal laat verwerven. Ten tweede denken mensen dat we niet weten hoe Latijn geklonken heeft, maar we hebben de klassieke uitspraak uit de tijd van Cicero kunnen reconstrueren. Vanaf de Oudheid tot nu is er altijd wel iemand op de aarde geweest die het Latijn actief beheerst. Er zijn geen moedertaalsprekers Latijn meer; in die zin is de taal dood. Maar de schoonheid zit hem daarin: de taal is bevroren. Als je Latijn begrijpt, kun je teksten lezen van twee millennia geleden, maar ook middeleeuws Latijn en Neolatijn. Met de juiste historische uitspraak hoor je bovendien verschillen in uitspraak van woorden die eerst hetzelfde leken. Dat maakt het makkelijker en logischer.

“De grammatica gaat niet overboord, maar krijgt een andere plek.“

Verder zeggen mensen wel eens dat ze de grammatica juist fijn vinden. Ik houd er ook van om me te nestelen in grammaticaboeken, maar taalverwerving gebeurt bij iedereen via de oren. Een taal leren via de grammatica is gewenning: iemand kan daar de voorkeur voor hebben, omdat hij dat altijd al zo gedaan heeft. Maar het blijft slechts een voorkeur en niet eentje die per se bijdraagt aan het leerproces. Zwemmen leer je ook niet in een zandbak en muziek niet alleen van blad.’

Daarbij is het volgens Porton niet zo dat de grammatica overboord gaat. Een leerling ziet een grammaticaal verschijnsel voorbijkomen in context en maakt op inductieve manier kennis met de regel. Daarna kun je als docent naar hartenlust het grammaticale jargon toepassen.
‘Elke taal is namelijk te ingewikkeld om op een bewust (grammaticaal) niveau te leren, maar je onbewuste kan het makkelijk aan. Door onderzoek weten we veel meer over tweedetaalverwerving. Het is tijd om die kennis toe te passen in ons taalonderwijs. En nu we het toch over een tweede taal leren hebben: niemand is te oud of te dom om Latijn te leren. De sleutel is de juiste methode, en docent natuurlijk.’

“De grammatica gaat niet overboord, maar krijgt een andere plek.“

Hoe kunnen docenten deze didactiek toepassen?

‘Deze manier van lesgeven vraagt een omslag in houding. Het is even slikken als docent na een lange studie en misschien jarenlange ervaring in het onderwijs dat dit een onderdeel is, waarin je niet thuis bent. Dat is logisch. Spreken en luisteren bevinden zich in een heel ander hersengebied dan grammatica en analyseren. Belangrijk om te weten is dat je niet meteen je hele les in het Latijn hoeft te doen. Je hoeft geen Ciceroniaanse volzinnen op je leerlingen af te vuren, maar alles wat je zegt moet wel grammaticaal en stilistisch correct zijn.

Een andere valkuil is het gebruik van Latijnse neologismen. Woorden die niet bijdragen aan de woordenschat om antieke teksten te lezen, voegen geen waarde toe aan je lessen. Dat is lastig, want zonder voorkennis is het moeilijk bepalen welke boeken en sites de juiste informatie geven. Toen ik pas was begonnen, vond ik Harrius Potter in het Latijn fantastisch, maar nu een paar jaar verder pik ik de ene na de andere fout eruit. Het is dus oppassen geblazen dat we onszelf geen verkeerde dingen aanleren en die vervolgens aan onze leerlingen doorgeven. Via mijn blog Classiculus deel ik zoveel mogelijk relevante kennis die ik tijdens mijn queeste naar Latijnse lesmethodes heb opgedaan.’

Wat voegt deze manier van lesgeven toe voor de leerlingen?

‘Het is leuker, gevarieerder, het vak gaat leven en ze voelen meer dat ze een taal aan het leren zijn. Ze worden minder bang voor lange zinnen. Bovendien pakken ze snel en gemakkelijk nieuwe stof op en kunnen ze deze ook langer onthouden. De noodzaak van rijtjes stampen en woordenlijsten memoriseren is hiermee verleden tijd. Ik heb geen toetsen meer nodig om leerlingen te dwingen te leren. Het leren vindt nu plaats tijdens de lessen. Het draait om de taal begrijpen en niet het toepassen van vertaaltrucjes.’

“Actief Latijn is zo’n verrijking dat ik hoop dat docenten hiermee aan de slag gaan.“

Hoe nu verder?

‘Ik blijf verdergaan met het ontwikkelen van educatieve websites, adaptief en interactief oefenmateriaal. En ik hoop later dit jaar de methode van Ørberg in een modern jasje op de Nederlandse markt te brengen. Verder organiseer ik workshops voor docenten, zodat ze kunnen kennismaken met actief Latijn.

Het zou mooi zijn als er meer aandacht komt voor deze methode van lesgeven. Het actief Latijn is zo’n verrijking dat ik oprecht hoop dat docenten en opleidingen hiermee aan de slag gaan. We zitten nu op een omslagpunt. Er is media-aandacht voor gesproken Latijn en ik ken al een aantal docenten die net als ik hiermee bezig zijn. Het zal allemaal niet in een jaar veranderen, maar Rome is ook niet in een dag gebouwd.’

Van Twaalf tot Achttien (vakblad VO) – maart 2014 – jaargang 24 (nr. 3)