In dit artikel staan verschillende manieren waarop je de betekenis van een woord duidelijk kunt maken zonder direct de vertaling te geven.

1) Show don’t tell

Woorden als mensa (tafel), sella (stoel), poculum (beker) zijn meestal direct voor handen in het klaslokaal en kun je eenvoudigweg aanwijzen, terwijl je vertelt wat het is:

• Ecce, haec est mensa!
  (‘Kijk dit is een tafel!’)
• Magister in sella sedet.
  (‘De docent zit op een stoel.’)
• Magistra ex poculo bibit.
  (‘De lerares drinkt uit haar beker.’)

Maar ook bijwoordjes als hic, illic, nunc, sursum en deorsum zijn met een eenvoudig gebaar te laten zien. Door het Latijnse woord direct aan hetgeen te verbinden waar het voor staat, wordt er in het brein een veel betere verbinding gelegd. Zo leren de leerlingen de woorden in context.

Een groot deel van de werkwoorden kun je ook laten zien door zelf de handeling uit te voeren.

• In tabula scribo.
  (‘Ik schrijf op het bord.’)
• Per conclave ambulo.
  (‘Ik loop door de klas (<ruimte, klaslokaal).’)
• Vos saluto: ‘Salvete, discipuli!’
  (‘Ik zeg jullie gedag: Hallo, leerlingen!’)

Leg woorden uit door…

• aanwijzen: vooral handig met concrete zaken
• gebaren: ook handig voor signaalwoorden en ‘lastige woordjes’
• doen: o.a. praktisch bij werkwoorden

2) Een plaatje zegt meer

Soms is het Griekse of Latijnse woord niet direct voor handen of lastig uit te beelden, maar zou je het wel kunnen laten zien in de vorm van een afbeelding. Menig klaslokaal is tegenwoordig uitgerust met moderne digiborden waarop je via het internet allerlei plaatjes te voorschijn kunt toveren. Van voorwerpen uit musea, archeologische sites tot aan reconstructies van gebouwen en voorwerpen aan toe.

Ook in deze plaatjes kun je weer verschillende details aanwijzen en benoemen in de doeltaal, waardoor de leerling zonder tussenkomst van het Nederlands direct de klanken van het Grieks en Latijn kan koppelen aan hetgeen waar het voor staat. De combinatie van auditieve en visuele input in de doeltaal zorgt ervoor dat leerlingen een veel beter begrip krijgen van de betekenis(sen) van een woord.

Je kunt uiteraard ook zelf tekenen op het bord. Simpele stokfiguurtjes zijn vaak voldoende. Een snelle Google sessie met de woorden die je wilt tekenen en ‘doodle’ leveren duizenden voorbeelden van simplistische krabbels die snel na te tekenen zijn en duidelijk genoeg zijn om de betekenis te visualiseren. Deze manier van werken met plaatjes heeft als bijkomend voordeel dat leerlingen die zelf woorden leren ook aangemoedigd kunnen worden om actief plaatjes te tekenen in plaats van passief boven hun boek te hangen.

Maak woorden visueel…

• zoek vooraf plaatjes bij de tekst/de woorden die je wilt bespreken;
• teken simpele figuurtjes op het bord om woorden uit te leggen.

3) Geef uitleg in de doeltaal

Als een klein kind een woord niet goed begrijpt, zijn ouders geneigd om het volgende te doen:

• Een eenvoudiger woord geven (synoniem). Bijvoorbeeld ‘gevolg’ i.p.v. ‘consequentie’.
• Het woord te contrasteren (antoniem): deze bal is niet groot, maar klein.
• En als een woord niet uit te leggen valt met een synoniem of antoniem, kunnen we altijd nog een voorbeeld of definitie geven: ‘Ik stootte per ongeluk dit glas om met als gevolg dat er nu overal limonade op de grond ligt.’
• Tot slot helpt het soms ook om iets meer te vertellen over de etymologie: het element ‘sequentie’ in consequentie is afgeleid van het Latijnse woord sequi dat ‘volgen’ betekent.

Ouders zijn intuïtief de beste taaldocenten. Gek genoeg leren we dat als taaldocent weer af en gaan we leerlingen belasten met allerlei informatie over grammatica, ezelsbruggetjes, woordenboekgebruik en ga zo maar verder, wat je als ouder bij je kind nooit zou doen.

Voorbeelden in het Latijn

• Synoniem: ferre en portare betekenen ongeveer hetzelfde (let op: er is altijd een nuance verschil, maar dat is voor de leerling niet altijd nodig om te weten).
• Antoniem: parvus en magnus zijn elkaars tegenovergestelden
• Voorbeeld: Nilus et Rhenus sunt fluvii. Roma et Londinium sunt urbes.
• Afleiding: amor is afgeleid van het werkwoord amare
• Definitie (evt. met voorbeelden): Arbor significat plantas majores et solidiores, ut pinum, quercum, abietem, fraxinum et alias hujusmodi, quae altius a terra exeunt, trunco eriguntur, et ramos protendunt.

Uitleggen in het Grieks/Latijn kan met…

• synoniemen: woorden met een soortgelijke betekenis;
• antoniemen: woorden met een tegenovergestelde betekenis;
• voorbeelden: dit gaat gemakkelijk met namen;
• verwante woorden: rex, regina, regalis, regnare en regere hebben allemaal dezelfde ‘stam’.
• definitie: je kunt veel uitleg en definities vinden van Latijnse woorden via Forcellini.

Andere manieren om Griekse en Latijnse woorden te leren

Er zijn natuurlijk nog meer manieren te bedenken om woorden duidelijk te maken zonder vertaling. Denk alleen al aan de verschillende werkvormen en didactieken als (TPR, TPRS, ER, StoryListening) waarbij je woorden, zinsdelen, zinnen en complete teksten begrijpelijk kunt maken in de doeltaal (volg een training bij Addisco als je daar meer over wilt weten), maar ook zonder een complete bijscholing kun je natuurlijk al beginnen om een deel van de les de woorden niet direct te vertalen maar eerst:

• Aanwijzen, gebaren en/of uitbeelden (TPR)
• Plaatje laten zien of tekening maken
• Het woord beschrijven door middel van een synoniem, antoniem, afleiding, voorbeeld of definitie.

Vergeet niet te checken

Jij kunt natuurlijk denken dat je tekening, plaatje, definitie of synoniem volledig duidelijk was, maar even checken bij de leerlingen of de juiste betekenis over gekomen is, is een must! Je kunt checken door

• te vragen wat de leerlingen (individueel of en masse) denken dat het woord betekent;
• een woord te dubbelchecken bij een volgend plaatje, evt. met een of/of-vraag of een ja/nee-vraag;
• de Nederlandse vertaling te geven (voor het geval een leerling toch iets anders in zijn hoofd had);

Laatste tips

Wil je zelf eens ervaren hoe het is om Grieks en/of Latijn te leren op deze intuïtieve manier, waarbij je niet elk woord hoeft op te zoeken in een woordenboek en eerst de grammatica erop na moet slaan alvorens je de Griekse of Latijnse tekst door te puzzelen en analyseren naar het Nederlands vertaalt? Volg dan eens een cursus Latijn of Grieks of doe mee met onze zomerschool Latijn of Grieks! Iedereen kan Grieks en Latijn op een natuurlijke manier leren lezen, dus jij ook!

Tot slot helpt het vooral om veel te lezen. Er zijn inmiddels boeken verkrijgbaar die volledig in het Grieks en Latijn geschreven zijn, maar op zo’n manier dat de woorden uit de context af te leiden zijn.