Eind augustus kwam bij uitgeverij Damon Handboek Latijn – Een korte Latijnse grammatica uit. Het is een vertaling van de ‘Ars sancti Augustini pro fratrum mediocritate breviata’ van kerkvader Augustinus van de hand van een van Nederlands meest productieve vertalers: Vincent Hunink.

Leuk is dat dit boek mede tot stand is gekomen door een crowdfundingsactie in het voorjaar. Al na een week was er voldoende geld ingezameld om het boek te kunnen uitgeven.

Is dit boek – zoals op de achterflap te lezen is – leuk voor iedereen die Latijn op school heeft gehad?

Handboek Latijn – Augustinus – Recensie

Aurelius Augustinus Hipponensis (354-430), ook bekend onder de namen Sint-Augustinus en Augustinus van Hippo, kent men vooral als kerkvader. Hij was tevens theoloog en filosoof en heeft vele werken op zijn naam staan, waarvan zijn autobiografie Confessiones (Belijdenissen) misschien wel het beroemdste is. Handboek Latijn is een traktaat over Latijnse grammatica dat Augustinus ook geschreven zou hebben, compleet met definities, rijtjes, voorbeelden en natuurlijk uitzonderingen, bedoeld als opstapje voor spirituele studies en als een naslagwerk voor Afrikaanse Latijn-schrijvers. Van dit werk (daterend van voor Augustinus’ doop in 387) is pas recent aangetoond dat het naar alle waarschijnlijkheid daadwerkelijk door Augustinus geschreven is in plaats van door een 7de eeuwse navolger.

Hoe we dat precies weten, legt Ineke Sluiter, hoogleraar Grieks aan de Universiteit Leiden, verder helder uit in de inleiding. Als specialist op het gebied van grammatica en retorica in de oudheid en middeleeuwen kan ze hier veel over vertellen. Na haar inleiding volgt het daadwerkelijke werk van Augustinus, dat begint met de vraag: wat is goed Latijn?

Bijzonder aan de vertaling is dat gezien het karakter van de tekst de vertaler veel van het Latijn in de rijtjes en voorbeelden heeft moeten laten staan. In die gevallen staat de Nederlandse vertaling er tussen vierkante haken achter. Door middel van talrijke voetnoten (168 in totaal) die direct op de betreffende pagina’s staan, licht Hunink beknopt de verschillende onderdelen van Augustinus’ grammatica toe.

In mijn boekenkasten heb ik in totaal zo’n drie planken vol grammatica’s varierend van zeer recent tot gewoonweg oud. Ik ben dol op grammatica! Aan het begin van mijn studie Grieks en Latijn gaven grammatica’s mij houvast. Elke zin kunnen verklaren aan de hand van de regels en de daarop geformuleerde uitzonderingen gaf me een gevoel van controle.

In de verschillende voorwoorden van de grammatica’s verzuchtten de auteurs echter keer op keer dat ze de stof weer hadden moeten comprimeren. Hiermee begon mijn zoektocht naar oudere grammatica’s, die completer en uitvoeriger waren. En het is echt waar: in veel gevallen geldt hoe ouder de grammatica, des te dikker het boek.

In de loop der jaren en door het Latijn zelf ook actief te gaan gebruiken ben ik me steeds meer gaan realiseren dat een grammatica vooral een beschrijving is van een taal en niet een voorschrift. Zo is een grammatica oorspronkelijk ook nooit bedoeld. Daar komt bij dat voor elke regel die je formuleert er talrijke uitzonderingen aan toegevoegd moeten worden. Deze grammatica van Augustinus sprak mij daarom des te meer aan, aangezien hij vanaf het begin van zijn werk sterk de nadruk legt op traditie en gebruik, in plaats van alleen op de regels. De observaties van Augustinus, de verschillen met onze hedendaagse grammaticale beschrijvingen en de talrijke toelichtingen van Vincent Hunink maken dit boek voor iedere grammaticaliefhebber het lezen waard.

Als docent is het leuk om te zien voor welke voorbeeldwoorden voor de rijtjes en welke voorbeeldzinnen hij heeft gekozen. Het zijn niet altijd even voor de hand liggende keuzes, maar juist dat heeft ervoor gezorgd dat dit werk aan Augustinus toegeschreven heeft kunnen worden. 

Het is lastiger te zeggen voor wie dit boek geschikt is. Ik zou zeker niet zeggen ‘voor iedereen die Latijn heeft gedaan’, zoals op de achterflap vermeld staat. Voor liefhebbers van de Latijnse grammatica – zoals de auteur zelf stelt op zijn website – is dit boek natuurlijk een genot.

Plus- en minpunten

Handboek Latijn: kopen of niet?

Handboek Latijn is een zeer geslaagde vertaling van Vincent Hunink. Voor Latinisten is het lezen van Augustinus’ grammatica zeer intessant door de grote en kleine verschillen, de opmerkingen van Augustinus en de toelichtingen van Hunink.

Voor alle grammaticafanaten is dit boek dus een absolute aanrader (kopen!). Herken je jezelf niet in dat profiel, dan zeg ik toch ‘laten lopen’. Voor mensen die niet goed in hun grammatica Latijn zitten, is het werk mogelijk zelfs verwarrend.

Over Vincent Hunink

Vincent Hunink (1962) is sinds 2003 universitair docent Latijn en Vroegchristelijk Latijn en Grieks aan de Radboud Universiteit in Nijmegen.

Sinds 1990 is hij actief als vertaler. Voor zijn werk ontving hij in 2006 de Publieksprijs van Oikos (de landelijke onderzoeksschool Klassieke Talen) en in 2011 de Vertaalprijs van het Nederlands Letterenfonds voor de vertaler als cultureel bemiddelaar (literaire non-fictie).

Hunink heeft inmiddels ruim 80 vertalingen op zijn naam staan. Daarmee is hij één van de meest productieve Latijn-vertalers van Nederland. Bijzonder aan zijn vertalingen vind ik dat hij naar vlot en modern Nederlands vertaalt, maar daarbij wel het karakter en de sfeer van de originele auteur intact laat. Hunink komt op vertalingen die je niet zo gauw in een woordenboek Latijn-Nederlands zult vinden, maar die wel de lading dekken. En dat maakt zijn vertalingen zo goed!